درباره مجله «پست و تلگراف» که توسط اداره پست ایران منتشر شده است | اولین نشریه اداراتی ایران
در میان ادارات و وزارتخانه‌های دولتی دوره قاجار، اداره پست نخستین تشکلی است که به سراغ کار‌های مطبوعاتی و چاپ نشریه می‌رود.
سیدقطبی-بیات | شهرآرانیوز؛ در میان ادارات و وزارتخانه‌های دولتی دوره قاجار، اداره پست نخستین تشکلی است که به سراغ کار‌های مطبوعاتی و چاپ نشریه می‌رود.
این اداره نخستین‌بار در سال۱۲۹۰خورشیدی به‌سراغ چاپ سالنامه می‌رود و گزارش عملکرد سال ۱۲۸۹ خورشیدی خود را منتشر می‌کند. اداره پست این رویه را تا سال آخر حکومت قاجار‌ها ادامه می‌دهد، اما اکنون فقط دو نسخه از این سالنامه مربوط به سال‌های ۱۲۹۳خورشیدی (چاپ۱۲۹۴) و ۱۳۰۱خورشیدی (چاپ ۱۳۰۴) موجود است. با تغییر حکومت از قاجاریه به پهلوی رویه اداره‌پست نیز تغییر می‌کند و به‌سراغ نشر یک مجله دو‌ماهانه می‌رود؛ مجله‌ای با نام مجله «پست و تلگراف» که بناست معلومات فنی و اداری اعضای این وزارتخانه را بسط دهد و تکمیل کند.
۱۷ مهر به‌عنوان روز جهانی پست ما را برآن داشت تا نگاهی داشته باشیم به مجله «پست و تلگراف» که نخستین مجله پست ایران است.
مجله دوزبانه اداره پست
نام مجله «پست و تلگراف» به‌خط نسخ در بالای جلد قرار دارد و نشانه شیر‌و‌خورشید که نشان دولتی بودن نشریه است، بالای آن قرار گرفته است. مشخصات زمان انتشار و عدد شماره مجله ماهیانه هم در بالاترین سطر درج شده است. در ادامه به‌ترتیب زمان انتشار، مدیر نشریه و قیمت اشتراک آن آمده است. آخرین بخش روی جلد نام چاپخانه مجله، مطبعه فاروس تهران است.
صاحب‌امتیاز نشریه وزارت پست‌و‌تلگراف و مدیر و نویسنده برخی از مقالات آن میرزا‌سید‌محمد‌خان حجازی است، اما از شماره دوم نصرا... فلسفی به‌عنوان کفیل (جانشین مدیر) و نگارنده ذکر شده است. از سال اول فقط دو شماره مستقل موجود است که هر‌دو ۴۸صفحه دارند. اولین شماره مجله مربوط به مرداد و شهریور و دومین شماره آن مربوط به مهر و آبان۱۳۰۴ در تهران منتشر شده است.
نوبت انتشار آن دو‌ماهانه و قیمت اشتراک سالیانه‌اش دوازده قران، اشتراک شش‌ماهه شش قران و تک‌شماره آن، دو قران بوده است؛ البته هزینه ارسال پستی این مجله برای مشترکان تهران و سایر ولایات رایگان است؛ همچنین، چون مجله دولتی بوده و فقط اعلان دولتی چاپ می‌کرده است، قیمتی برای اعلانات ندارد. کاغذ مجله از جنس مرغوب، نوع چاپ آن سربی و قطعش خشتی کوچک است و مطالبی به زبان فارسی و فرانسه دارد.
در حکم وزارتی نمره۱۳۵۸ مورخه ۳۱خرداد۱۳۰۴خورشیدی که به امضای وزیر وقت پست‌و‌تلگراف رسیده و در صفحه۳ شماره اول مجله چاپ شده، درباره مطالب فرانسه مجله چنین بیان شده است: «مجله پست‌و‌تلگراف در تحت‌نظر مستقیم وزارت به ریاست مدیر مجله در هر‌ماه یک‌بار به زبان فارسی و در قسمت‌های لازم به زبان فرانسه طبع و نشر می‌شود. طبع قسمت فرانسه برای آن است که اطلاع ادارات پست‌و‌تلگراف سایر ممالک دنیا از اصلاحات وزارت پست‌و‌تلگراف ایران از جنبه ترویج دارای نهایت ضرورت است.»
محتوای نشریه
محتوای کلی مجله پست‌و‌تلگراف به دو قسمت رسمی و غیررسمی تقسیم شده است. قسمت رسمی شامل اخبار معاهدات و اجرای آن، متحدالمال‌ها و دستور‌های جدید، وقایع عمده پستی و تلگرافی در داخله و خارج، طرح معضلات پستی و تلگرافی، نرخ‌های پستی و عزل و نصب‌ها و تغییرات اداره پست‌و‌تلگراف است که از سوی وزارتخانه پست‌و‌تلگراف صادر شده و قسمت غیررسمی نیز شامل شرح کتب و نوشتجات راجع‌به فنون پستی و تلگرافی و مقالات تاریخی و علمی مرتبط به پست جهان است.
جعفرقلی‌اسعد، وزیر وقت پست‌و‌تلگراف، درباره لزوم انتشار مجله پست‌و‌تلگراف و هدف آن نوشته است:
«تأسیس این مجله، خصوصا به‌منظور بسط و تکمیل معلومات فنی و اداری اعضای این وزارتخانه بود. فایده‌ای که از تحقق این منظور حاصل می‌شود، مستقیما عاید مملکت و سپس شامل اعضا خواهد گردید. چه اساس انتظام هر‌مؤسسه بر پایه دانش کارکنان آن استوار است.
پس هر‌اندازه عده مستخدمین دانشمند و کارآگاه افزوده شود، به همان نسبت جریان امور وزارتخانه سریع‌تر و بهتر خواهد گشت و ازاین‌رو در روش دستگاه دولت که این وزارتخانه یکی از چرخ‌های آن است، بهبودی حاصل می‌گردد و، اما ضمنا در پیشنهادات مفید برای ازدیاد عواید و کاستن مخارج و اصلاح امور اداری شرکت جویند.
وزارت نیز از این‌گونه مستخدمین تشویق نموده، مراتب فضلی آنان را در نظر خواهد گرفت. ضمنا ایجاد مجله پست‌و‌تلگراف ازنقطه‌نظر تجارت، نقیصه بزرگی را برمی‌اندازد؛ زیرا تابه‌حال راه اطلاع از روش این مؤسسات که عوامل واجب تجارت به‌شمار می‌رود، برای تجار و اهالی تقریبا بسته بود.
در همه ممالک دنیا اطلاعات پستی و تلگرافی در ضمن انتشارات متناوب به دسترس عموم گذارده شده و کار مبادلات را آسان می‌نماید و همین از وجود این مجله که در قسمت‌های لازم برای اطلاع سایر ادارات پست‌و‌تلگراف اتحاد به زبان فرانسه نوشته می‌شود، تبادل اطلاعات از طرف ما نیز برقرار می‌گردد.»
او در جایی دیگر در توضیح مزایای خواندن مجله پست‌و‌تلگراف می‌نویسد: «مزایایی که برای اعضا دست می‌دهد آن است که، چون بر معلومات شعبات مختلف فنی و اداری وزارتخانه احاطه یافته و ضمنا خود را به صفات صداقت و تمیز و جدیت آراستند به‌سهولت و سرعت درجات ارتقا را سیر کرده در‌خور هر‌گونه مقام خواهند گردید.»
ادامه با اضافه‌شدن تلفن در سال ۱۳۱۱
اگرچه وزارتخانه پست‌و‌تلگراف با هدف تکمیل معلومات فنی مستخدمان ادارات تابعه، آگاهی تجار و اهالی و ادارات پست‌و‌تلگراف سایر ممالک از جریان عملیات این مؤسسات، انتشار یک‌رشته اطلاعات فنی را به‌طور متناوب در قالب مجله پست‌و‌تلگراف شروع می‌کند، اما پس از فقط سه شماره متوقف می‌شود.
اما گویا همان سه شماره کافی بوده است، چون باتوجه‌به اینکه اولین و تنها مجله‌ای بوده که در حوزه پست‌و‌تلگراف منتشر شده است و محتوای منسجمی داشته، توانسته است تأثیر زیادی بر مخاطبان خود داشته باشد.
البته وزارت پست‌و‌تلگراف چند‌سال بعد، یعنی در آبان۱۳۱۱ اولین شماره مجله دیگری را با نام «پست و تلگراف و تلفن» منتشر کرده است.
این مجله نیز به مدیری میر‌محمدخان حجازی تأسیس می‌شود و همان رویه مجله پست‌و‌تلگراف را در پیش می‌گیرد، البته به‌صورت ماهانه منتشر می‌شود. شماره اول سال دوم در آبان‌ماه۱۳۱۲خورشیدی شروع شده، اما پس از نشر شماره‌های۴و۵ این سال که متعلق به ماه‌های بهمن و اسفند بوده و یک‌جا منتشر شده است، اسم مدیر مجله از مجله حذف شده و به‌جای میر‌محمدخان حجازی، اداره احصائیه نوشته شده است.
میرمحمد حجازی، سناتور اداره پست
سید‌محمد حجازی، معروف به مطیع‌الدوله، در سال۱۲۷۹خورشیدی در تهران به دنیا آمده است. او قسمتی از تحصیلات خود را در تهران انجام داده و قسمتی دیگر را در فرانسه تکمیل کرده است. در فرانسه در رشته‌های علوم‌سیاسی و الکتریسیته و بی‌سیم تحصیل کرده و با زبان و ادبیات فرانسه نیز آشنایی کاملی پیدا کرده است.
حجازی پس از مراجعت به ایران، به‌عنوان مترجم وارد وزارت پست‌و‌تلگراف شده و مراحل ترقی را در آن وزارتخانه پیموده است.
روزنامه «باباشمل»، چاپ تهران، در مقالاتی با عنوان «چگونه باورم شد که نویسنده یا شاعر هستم» به سبک خود درباره محمد حجازی، ملقب به مطیع‌الدوله، نوشته است: «.. باری، چون به وطن مألوف مراجعت کردم، تا وقتی‌که قلب و قلمم رنگ تعلق زمانه را به خود نگرفته بود، الحق زیبا می‌نوشتم و خودم از این شیرینی بیان و تازگی اسلوب لذت می‌بردم.
پیر و جوان طالب آثارم بودند و مرد و زن کتاب‌هایم را خریدار، اما نمی‌دانم چه شد، حب مقام به کله‌ام زد یا رندان ماجراجو به گرمی بازارم خد بردند. عوض شدم یا عوضم کردند. یک‌وقت خود را دیدم که در سالن پرورش‌افکار زبان سرخ را رها کرده، همان‌طور‌ی که عنصری درباره فتح سومنات قصیده می‌خواند، من نیز درباره عملیات دیکتاتور فقید داد فصاحت و بلاغت می‌دهم.
هر‌چه الفاظ زیبنده و تعبیرات دلپذیر از پیر استاد به‌خاطر داشتم، روی دایره ریختم، ولی مجله‌ای به دستم دادند و گفتند باید بنویسی و وضعیت ایران دیروز را به‌خوبی مجسم کنی؛ نوشتم ولی مثل کسی که در خواب می‌رود و به مقصد نمی‌رسد، نوشتجاتم همه بی‌رنگ‌وبو و بی‌حاصل بود؛ آیینه پندارم رنگ گرفته بود.»
آن‌طور‌که محمد صدرهاشمی در «تاریخ جراید و مجلات ایران» نوشته است: «مطیع‌الدوله حجازی با نوشتن کتاب آیینه و مقالات مختلف سبک نو و مطلوبی در نویسندگی پدید آورد که مورد‌پسند همگان قرار گرفت و نام حجازی را در ردیف نویسندگان درجه اول قرار داد. منتهی ورود به دستگاه پرورش‌افکار قدری از نفوذ و اعتبار او کاست. آقای حجازی علاوه بر مجله «ایران امروز»، در سال۱۳۱۱ شمسی نیز مجله پست‌و‌تلگراف و تلفن را منتشر می‌ساخته است.»
باتوجه‌به اینکه نام حجازی فقط برای شماره اول «مجله پست‌و‌تلگراف» ذکر شده، صدرهاشمی نامی از او برای این نشریه نبرده است، اما گفته که در سال۱۳۱۷ امتیاز روزنامه دولتی «ایران امروز» را به حجازی سپرده‌اند که هدف از انتشار آن، بیشتر معرفی پیشرفت‌های دوران پهلوی بوده است.
محمد‌حجازی که از اعضای عالی‌رتبه دولت در وزارت پست‌و‌تلگراف بوده است، اگرچه از سال۱۳۳۲تا۱۳۵۰ در دوره‌های دوم تا پنجم سنا، سناتور تهران بوده، اما شهرت و معروفیتش بیشتر به‌خاطر نویسندگی است. او در سال۱۳۵۲ درحالی‌که از صحنه ادبیات بیرون رفته و شهرت خود را از دست داده است، وفات می‌یابد.
حجازی علاوه بر نویسندگی در مطبوعات، چندین‌رمان نیز نوشته است که آیینه، زیبا، هما، پریچهر، پروانه و سرشک از آن جمله‌اند.
نصرا... فلسفی، مترجم اداره پست
نصرا... فلسفی فرزند میرزا‌نصرا... خان سوادکوهی‌مستوفی است که از مستوفیان دربار قاجار بوده است. او در ۹آذر۱۲۸۰ در تهران زاده شده و تحصیلات مقدماتی را در مدرسه‌های اقدسیه و آلیانس و دارالفنون گذرانده و در وزارت پست‌و‌تلگراف مشغول به خدمت شده است. فلسفی که از جوانی به ترجمه آثار ادبی علاقه نشان داده است، در شمار بهترین مترجمان زبان فرانسه عصر خود شناخته می‌شود.
او علاوه بر نویسندگی و ترجمه کتاب‌هایی، چون تاریخ اروپا در قرون۱۹و۲۰، تاریخ انقلاب روسیه و تاریخ تمدن قدیم، مقالات تحقیقی مهمی درباره تاریخ و ادبیات ایران در نشریاتی، چون تعلیم‌وتربیت، مهر، سخن، شفق‌سرخ، اتحاد، یغما، وحید، مجله دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی تبریز، نشریه کتابخانه ملی، تبریز و وحید به چاپ رسانده است.
فعالیت‌های روزنامه‌نگاری او در چهار دهه شامل مدیریت چندین‌مجله در دوره‌های مختلف بوده که از آن جمله می‌توان به کفالت مجله پست‌و‌تلگراف (فقط سه شماره۱۳۰۴)، مجله ایران (نشریه کلوپ بین‌المللی ایران برای تمبر و مجموعه‌های دیگر از ۱۳۰۱تا۱۳۱۱)، مجله تعلیم‌وتربیت (وابسته به وزارت معارف، ۱۳۱۳-۱۳۱۴)، مجله مهر (از ۱۳۱۲ به مدت چهار سال)، مدیریت و سردبیری مجله هفتگی امید (از ۱۳۲۲ به مدت سه سال)، و مجله ایرانیکا به زبان ایتالیایی (در دوره رایزنی فرهنگی در ایتالیا) اشاره کرد.
نصرا... فلسفی در دوم خرداد۱۳۶۰، زندگی را بدرود گفت و در شهر‌ری در شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
